Büyük daire (great circle) seyri nedir? Neden haritada böyle yamuk yumuk görünüyor!? :)

Önceki gün facebook hesaplarımızda aşağıdaki görüntüyü “dünya üzerindeki en uzun (20bin mil) hiçbir karaya dokunmadan gidilebilecek DÜMDÜZ bir rota” olduğunu yazarak paylaşmıştık;

Bunun üstüne yorumlarda bu rotanın neden böyle olduğu, düz olmadığı, ne gerek olduğu gibi pek çok fikir çıktı.

Elbette bu kullanılan bir deniz rotası değil, sadece hesaplamalarla bulunan, bir çılgın denizci “haydi hiçbir karaya değmeden ve hiç rota değiştirmeden dümdüz en uzun nereye gidebilirim” diye hayal ederse karşısına çıkacak rotadır. Muhtemelen lojistik ve mevsimsel açıdan tekne/gemi ile yapılması mümkün olmayan hayali bir rotadır.

Bu rotanın Google Earth’de dünya küresi üzerine çizilmiş halinin animasyonu burdan izlenebilir;

Fakat bu yorumlardan hareketle takipçilerimizin büyük bir kısmının BÜYÜK DAİRE (great circle) kavramı ve MERKATÖR PROJEKSİYONU (Mercator Projection) haritalar hakkında bilgilerinin eksik olduğunu düşünerek biraz açıklama yapalım dedik.

BÜYÜK DAİRE Nedir?

Büyük daire coğrafik tanım olarak dünya üzerinden geçen, geçtiği yer olarak dünya küresini eşit olarak iki yarım küreye bölen ve merkezinin dünya merkezi olduğu hayali bir çizgiye denilir.

Bunun mutlaka ekvatordan geçmesi gerekmez, dünya küresinin herhangi bir yerinden geçebilir, tek şartı küreyi iki eşit yarım küreye ayırması ve merkezinin dünya merkezi ile aynı olmasıdır.

Peki bu ne işe yarar?

Özellikle denizciler ve havacılar için çok işe yarar.
Çünkü üzerinde yaşadığımız dünya haritada gördüğümüz gibi düz/yassı (flat) değil, bir küre şeklinde 3 boyutlu bir yapı.
Dolayısı ile bunu üzerinde uzun mesafelerde hesap kitap ölçüm ve neticede seyrüsefer (navigasyon) yapacaksak bunu 3 boyutlu bir küre olarak görüp öyle hesaplamalarımızı planlarımızı yapmamız gerekir.

Ee? Peki neden haritada yamuk görünüyor?

Bu 3 boyutlu küre üzerindeki şekilleri/görüntüyü biz iki boyutlu kağıt haritaya aktarırken çeşitli projeksiyon/yansıtma yöntemleri kullanırız ki en yaygını ve gözümüzün alışık olduğu MERKATÖR PROJEKSİYONU denilen yöntemdir.

Ne yazık ki bu yöntem ekvator çizgisinden uzaklaştıkça kutuplara doğru şekilleri ciddi şekilde deforme ettiğinden şikayet edilse de üretim ve kullanım kolaylığı nedeniyle bu denli yaygınlaşmıştır. Amaca yönelik pek çok farklı projeksiyon yöntemleri de var elbet ama hiçbiri hatasız değil.
Çünkü bir küreyi hatasız olarak temsil edebilen tek şey başka bir küre! 🙂

Sonuç olarak 3 boyutlu küre üzerinde DÜMDÜZ çizdiğimiz bir çizgi (büyük daire) merkatör projeksiyonu ile oluşturulmuş 2 boyutlu bir harita üzerine aktarıldığında dümdüz değil eğimli/kavisli olarak (yay gibi) görünür. (Hatta ilk paylaştığımız 20bin millik rotada olduğu gibi toplamda 180 derecelik enlemi geçiyorsa artık yay değil “S” şeklinde görünür.)

Haydi şimdi kendi büyük dairemizi oluşturuyoruz!

Herkes bilgisayarında veya tabletinde (küçük telefon ekranında zor ve keyifsiz oluyor) google maps sayfasını açsın, tüm dünya görülecek şekilde iyice büyütsün, sonra Türkiye üzerinde bir yere sağ tuşla tıklayıp menüden “mesafe ölç” seçeneğini tıklayıp sonra gidip mouse ile Amerika üzerinde bir noktaya tıklayın.  TA TAA! işte büyük daire seyri karşınızda!

Artık dünyanın yuvarlaklığını kendiniz keşfedebilirsiniz!
Haydi iyi eğlenceler! 😀